Mannenstem vs vrouwenstem
Als je een voice-over zoekt voor een commercial of webvideo, maak je waarschijnlijk eerst de keuze tussen een vrouwen- en een mannenstem. Wat is beter?
Deze week beklaagde 3FM-deejay Roosmarijn Reijmer zich in een interview met de NRC over het gebrek aan vrouwen op de radio. Als mogelijke verklaring hiervoor gaf Roosmarijn dat binnen de radiowereld de gedachte heerst dat luisteraars een vrouwenstem irritant zouden vinden. Is een mannenstem beter dan een vrouwenstem?
In het gesprek wordt verwezen naar een Volkskrant artikel uit 2013. Daarin beweert toenmalig Radio 2-zendercoördinator Kees Toering dat uit onderzoek zou blijken dat vrouwen liever een mannenstem dan een vrouwenstem op de radio horen (mannelijke luisteraars hebben blijkbaar geen voorkeur). Hij zegt verder: “En dan hebben vrouwen ook nog eens de handicap dat een hoge of schelle stem irritant wordt gevonden”. Het onderzoek waar hij naar verwijst is trouwens onvindbaar en ik betwijfel of het überhaupt bestaat.
Van kinderstem naar volwassen stem
Uiteraard zijn er verschillen tussen mannen- en vrouwenstemmen. De zogenaamde ‘grondtoon’ van een kinderstem ligt rond de 300 Hertz. In de puberteit worden onze stemmen lager. Bij vrouwen zakt de grondtoon naar zo’n 200 Hz, bij mannen wordt de stem nog lager: gemiddeld 125 Hz. En dan zijn er ook nog grote onderlinge verschillen: er zijn vrouwen met een lager stemgeluid dan mannen met een hoge stem. Deze verschillen worden veroorzaakt door fysieke eigenschappen (de vorm en omvang van je stembanden), maar ook door hoe je je stem gebruikt.
Onderzoek naar stemmen
Door de jaren heen heb ik heel wat onderzoeken voorbij zien komen naar voorkeuren voor mannen- of vrouwenstemmen. Met zeer uiteenlopende resultaten. Het ene onderzoek zegt: “Een mannenstem in een commercial is prettiger dan een vrouwenstem.”, het andere onderzoek zegt: “Een vrouwenstem is effectiever dan een mannenstem.” Beide onderzoeken spreken elkaar overigens niet tegen. En ook niet onbelangrijk: bij dit soort onderzoeken geeft doorgaans zo’n 70 procent van de respondenten aan geen enkele voorkeur te hebben. Hoe de overige 30 procent verdeeld wordt (bijvoorbeeld 13% mannen en 17% vrouwen) bepaalt de conclusie van het onderzoek. De keuze voor een vrouwelijke of mannelijke voice-over zou ik dus niet baseren op dit soort onderzoeken.
Stel: je zoekt een voice-over voor het inspreken van een commercial of een webvideo. Kies je dan voor een mannelijke of vrouwelijke stemacteur? Vraag je daarbij de volgende dingen af: om wat voor product of dienst gaat het? Wat is de doelgroep? Wat voor soort productie is het? Welke sfeer of stemming wil ik overbrengen?
Stem stereotypen
In veel gevallen maakt het helemaal niet zoveel uit of je een vrouwelijke of een mannelijke voice-over kiest. Als je bijvoorbeeld een uitlegvideo maakt over een verzekering en je wilt een betrouwbare en opgewekte voice-over, dan vind je waarschijnlijk zowel een geschikte mannenstem als een prima vrouwenstem. Maak je een commercial over een cosmeticaproduct voor vrouwen, zoals een haarkleuring? Dan kun je kiezen voor een vrouwenstem, want daarmee kan de doelgroep zich vereenzelvigen (“Ik gebruik het zelf ook!”). Maar je zou juist ook voor een mannenstem kunnen kiezen: vrouwen schijnen zich (volgens dit onderzoek) graag te laten overtuigen door een lage mannenstem.
In reclame wordt vaak gebruik gemaakt van stereotypen. Een duur automerk wordt meestal aangeprezen door een mannelijke voice-over, terwijl een klein stadsautootje juist aan de ‘vrouw’ gebracht wordt door een vrouwenstem. Een voetbalpromo? Mannenstem. Filmtrailer? Zware mannenstem. Commercial voor een datingsite? Verleidelijke vrouwenstem. Commercial voor een app waarmee je een buitenechtelijke relatie kunt vinden? Een héél verleidelijke vrouwenstem. Maar het kan ook verfrissend zijn om het stereotype eens overboord te zetten en een commercial voor een drogist in te laten spreken door een mannelijke stemacteur.
Verschillen tussen stemmen
De verschillen tussen mannen- en vrouwenstemmen kunnen wel een bepaald effect hebben op de luisteraar. Een lage stem straalt autoriteit uit, terwijl een stem met een hoger bereik meer sympathie oplevert. Een mannenstem wordt daardoor vaak geassocieerd met kracht en vertrouwen. Een vrouwenstem associëren luisteraars met aantrekkelijkheid en vriendelijkheid.
Ook de snelheid van spreken en de tekst zijn belangrijk. Als je langzaam spreekt, klinken de woorden doordachter en overtuigender. Ook het gebruik van korte zinnen maakt een tekst overtuigender. Als je zacht en snel spreekt, krijgt de luisteraar de indruk dat de spreker de tekst zelf ook niet heel belangrijk vindt.
Een man of toch een vrouw?
Er zijn talloze stemmen. En vrouwen en mannenstemmen verschillen onderling ook enorm. Je hebt hoge mannenstemmen en lage vrouwenstemmen. Waar je ook een stem voor nodig hebt, ik zou altijd zo’n drie stemmen van elke sekse kiezen. Luister naar deze zes stemmen, zonder er bij stil te staan of je nu een man of een vrouw hoort. Kies de stem die jij het beste vindt passen bij je commercial, webvideo, e-learning of telefoonmenu. Volg je verstand én je gevoel. Dan kies je altijd de juiste stem!
Radiostem
En om nog even terug te komen op het interview met Roosmarijn: ik geloof niet dat radioluisteraars vrouwenstemmen werkelijk als irritant ervaren en daarom liever een man horen. Maar waarom zijn er dan zo weinig vrouwen te horen op de Nederlandse radio? Ik denk dat dit vooral te maken heeft met onze radiocultuur. Op radiostations als 3FM, Radio 538 en Radio 10 zijn sinds jaar en dag èchte deejays te horen: mannen met een vet stemgeluid en een ‘deejay-toontje’ (dat de afgelopen jaren gelukkig veel minder geworden is) die heel ‘strak’ praten over bedjes, drones en intro’s. Hierbij is het belangrijk dat je ook technisch vaardig bent, anders klinkt het allemaal niet zo strak.
Mijn ervaring is dat veel radiovrouwen hier niet zoveel mee hebben. De techniek boeit ze niet (en die geven ze soms dan ook liever uit handen aan een technicus) en dat ‘strakke’ en freakerige ligt ze ook niet zo. Vrouwen nemen graag de tijd om iets rustig en gedetailleerd te vertellen tussen twee platen. Een mannelijke jock heeft dan allang een bedje, een drone en het intro van de volgende plaat ‘volgeluld’ en de volgende strakke doorstart gemaakt. Ik denk dat programmadirecteuren niet een uitgesproken voorkeur hebben voor een man, maar wel voor het (stereo)type deejay dat we al jaren op de radio horen. En als je daar naar op zoek bent, vind je vooral heel veel mannelijke kandidaten en nauwelijks vrouwen.
In de discussie naar aanleiding van het interview met Roosmarijn wordt regelmatig verwezen naar België: daar hebben vrouwen een veel prominentere plek op de muziekzenders. Dat is zeker waar, maar Vlaanderen heeft ook een andere radiocultuur. De mannelijke jocks klinken daar veel minder als een typische deejay, maar meer als presentator.
Deejay versus presentator
En dat is volgens mij de belangrijkste reden dat er weinig vrouwelijke deejays op de Nederlandse radio te horen zijn. Echte vrouwelijke jocks zijn dun gezaaid. De meeste vrouwen op de Nederlandse radio klinken als een presentatrice, ook al zijn ze deejay bij 3FM of Q Music . Ze komen voort uit een lange traditie van radiovrouwen als Tineke, Meta de Vries, Anne van Egmond, Jeanne Kooijmans en Claudia de Breij. Fantastische radiovrouwen, maar allemaal meer presentatrice dan deejay. Niet voor niets is de verdeling tussen mannen en vrouwen op radiostations als Radio 1 en Radio 4 (waar geen deejays te horen zijn, maar presentatoren) veel gelijkwaardiger. Er zijn veel even goede vrouwelijke tegenhangers van Jurgen van den Berg en Bas van Werven, maar er is nog nooit een vrouwelijke versie van Edwin Evers of Gerard Ekdom opgestaan.
Verder ben ik van mening dat waar dan ook op elke plek de meeste geschikte persoon moet zitten, of dat nu een man of een vrouw is. Positieve discriminatie is ook een vorm van discriminatie. Dus vrouwen: versla die mannelijke deejays op hun eigen terrein. Maak je het vak van deejay eigen en zorg dat je de beste wordt!